گاهی یک عدد روی یک برگه آزمایش، سرنوشتساز میشود. اما عدد تنها نیست؛ شرایط انجام تست، زمانش، بدن، داروها و خیلی چیزهای دیگر هستند که در تصمیم نهایی شریکاند. در این مقاله کنارت هستیم تا بفهمی آزمایش خون چطور کار میکند، چه محدودیتهایی دارد و چطور نتیجه را با واقعیت زندگیات بررسی کنی، قبل از اینکه خوشحال یا ناامید شوی.
انواع آزمایش خون برای تشخیص بارداری
اول از همه این را داشته باشیم که همه تستهای بارداری، چه خون چه ادرار، دنبال هورمونی به اسم hCG میگردند؛ این هورمون بعد از لانهگزینی جنین توی رحم ترشح میشود و هر روز بیشتر میشود.
برای تشخیص بارداری با خون، دو مدل اصلی تست وجود دارد:
تست خونی کیفی (Qualitative hCG)
این تست فقط یک سؤال را جواب میدهد:
«هورمون hCG هست یا نیست؟»
نتیجهاش به صورت «مثبت» یا «منفی» گزارش میشود، یعنی فقط میگوید باردار هستی یا نه؛ ولی نمیگوید چند هفته گذشته یا مقدار دقیق هورمون چقدر است.
از نظر دقت، تقریباً همسطح تستهای ادرار و وقتی در زمان درست انجام شود، حدود ۹۹٪ درست جواب میدهد.
تست خونی کمی (Quantitative / Beta hCG)
این همان تست معروف «بتا» است.
در این مدل، آزمایشگاه مقدار دقیق hCG را در خون اندازه میگیرد و به صورت عددی گزارش میکند. مثلاً:
۱۰، ۵۰، ۱۲۰۰ و…
ویژگیهای مهمش:
- مقدار خیلی کم هورمون را هم میتواند پیدا کند، برای همین حساستر و دقیقتر است.
- به پزشک کمک میکند بفهمد بارداری تقریباً چقدر جلو رفته، چون hCG در اوایل بارداری معمولاً هر ۴۸–۷۲ ساعت تقریباً دو برابر میشود.
- در کنار سونوگرافی برای بررسی بارداری خارجرحم، سقط زودرس یا مشکلات دیگر بارداری استفاده میشود.
بهطور کلی، تستهای خونی که در آزمایشگاه انجام میشوند، اگر درست و در زمان مناسب انجام شوند، حدود ۹۹٪ دقت دارند و میتوانند مقادیر پایینتر hCG را نسبت به تست ادرار تشخیص دهند.
موقعیتهایی که جواب آزمایش خون میتونه اشتباه دربیاد
با اینکه تست خون برای بارداری از دقیقترین تستهاست، هیچ آزمایشی روی کره زمین صددرصد نیست. حتی این تستها هم، هرچند بهندرت، میتوانند نتیجهی اشتباه بدهند؛ یعنی:
- «منفی اشتباه» یعنی بارداری وجود دارد، ولی جواب تست منفی میآید.
- «مثبت اشتباه» یعنی بارداری وجود ندارد، ولی جواب تست مثبت گزارش میشود.
مهمترین چیزهایی که میتوانند نتیجهی آزمایش خون بارداری را خراب کنند:
- انجام تست خیلی زود، وقتی هنوز hCG به حد قابلتشخیص نرسیده
- اشتباهات آزمایشگاهی (نادر، ولی ممکن)
- بعضی داروها، بهخصوص داروهایی که خودشان hCG دارند (مثلاً در درمان نازایی)
- بیماریها یا شرایط خاصی که hCG یا آنتیبادیهای خاص میسازند و روی تست اثر میگذارند
- باقیماندهی hCG بعد از زایمان، سقط یا بارداری مولار، که چند هفته طول میکشد تا از بدن کامل پاک شود.
پس اگر نتیجهی آزمایش با علائمی که داری یا با سونوگرافی هماهنگ نیست، پزشک معمولاً به خودش شک میکند، نه به تو؛ و ممکن است آزمایش را تکرار کند یا از روشهای دیگر کمک بگیرد.
معایب و محدودیتهای آزمایش خون بارداری
با وجود دقت بالا، تست خون هم چند تا محدودیت دارد:
- فقط در مطب، درمانگاه یا آزمایشگاه انجام میشود؛ یعنی نیاز به گرفتن خون از رگ دست داری و این برای بعضیها استرسزا یا آزاردهنده است.
- بر خلاف تست ادرار خانگی که جوابش بعد از چند دقیقه معلوم میشود، جواب آزمایش خون باید در آزمایشگاه بررسی شود؛ ممکن است از حدود یک ساعت تا چند روز طول بکشد تا نتیجه آماده شود.
- معمولاً از تستهای خانگی ادرار گرانتر است، چون هم هزینهی نمونهگیری و هم هزینهی آزمایشگاه را دارد.
- یک ریسک کوچک و شبیه همهی خونگیریها دارد؛ مثلاً کمی درد، کبودی، احساس سبکی سر یا خونمردگی زیر پوست. عفونت یا خونریزی شدید خیلی نادر است، ولی روی کاغذ جزو ریسکها حساب میشود.
- با اینکه خیلی دقیق است، باز هم در شرایط خاص ممکن است منفی یا مثبتِ اشتباه بدهد و معمولاً تفسیر درست آن باید در کنار علائم، سونوگرافی و معاینهی پزشک انجام شود.
منفیِ اشتباه؛ وقتی بارداری ولی آزمایش خون منفی نشون میده
منفیِ اشتباه یعنی آزمایش میگوید «حامله نیستی»، در حالی که در واقع بارداری شروع شده است. این حالت با تست خون خیلی کم پیش میآید، ولی صفر نیست. مهمترین سناریوها:
- انجام تست خیلی زود:
در اوایل بارداری، hCG تازه شروع کرده بالا رفتن و ممکن است هنوز به حدی نرسیده باشد که حتی آزمایش خون تشخیصش بدهد. تستهای خونی میتوانند از حدود ۶–۸ روز بعد از تخمکگذاری یا حدود ۹ روز بعد از لقاح، hCG را تشخیص دهند، ولی هرچه به زمان عقبافتادن پریود نزدیکتر شوی، احتمال منفیِ اشتباه کمتر میشود. - تست قبل از گذشت زمان کافی:
معمولاً گفته میشود بعد از حدود ۹ تا ۱۴ روز از شروع بارداری، احتمال منفیِ اشتباه در تست خون خیلی کم میشود. - شرایط نادر مثل بارداری چندقلویی یا بارداری مولار:
در بعضی وضعیتهای خیلی خاص که hCG خیلی، خیلی بالا میرود، ممکن است تست بهنوعی «اشباع» شود و عدد را درست نشان ندهد و نیاز باشد آزمایشگاه نمونه را رقیق کند تا جواب واقعی معلوم شود.
اگر با وجود منفی بودن تست خون:
- پریود نشدی
- علائم بارداری داری
یا پزشک شک دارد که بارداری یا مشکل بارداری وجود دارد، او معمولاً پیشنهاد میکند آزمایش خون بعد از ۴۸ تا ۷۲ ساعت تکرار شود تا دیده شود hCG بالا میرود یا نه.
نکتهی مهم: بعضی وقتها هم اصلاً بارداری در کار نیست و عقبافتادن پریود به دلایل دیگری مثل استرس شدید، کاهش وزن زیاد، ورزش سنگین، چاقی، شیردهی یا نزدیک شدن به یائسگی است.
مثبتِ اشتباه؛ وقتی باردار نیستی ولی آزمایش خون مثبت میشه
مثبتِ اشتباه با تست خون بارداری خیلی نادر است، ولی اگر بیفتد، معمولاً یکی از این دلایل پشتش است:
- مصرف داروهایی که hCG دارند:
بعضی داروهای درمان ناباروری یا حتی استفادهی غیرمجاز از hCG (برای کاهش وزن یا دوپینگ ورزشی) میتواند باعث شود آزمایش، هورمون را در خون پیدا کند ولی این hCG از دارو آمده باشد، نه از بارداری. - باقیماندهی hCG بعد از بارداری قبلی:
بعد از زایمان، سقط یا بارداری مولار، ممکن است چند هفته طول بکشد تا سطح hCG کامل به صفر برگردد. در این فاصله، تست خون هنوز میتواند مثبت دربیاید، در حالی که بارداری جدیدی شروع نشده است. - بعضی بیماریها و شرایط پزشکی:
برخی تومورها و سرطانها، بعضی بیماریهای خودایمنی، نارسایی کلیه یا وجود فاکتورهای خاصی در خون (مثل آنتیبادیهای «هتروفیل» یا بعضی فاکتورهای روماتیسمی) میتوانند باعث شوند آزمایش hCG را مثبت گزارش کند، بدون اینکه واقعاً بارداری طبیعی وجود داشته باشد. - آنتیبادیهایی که با تست تداخل میکنند:
در بعضی افراد، بهخاطر تماس با پروتئینهای حیوانی یا دلایل دیگر، آنتیبادیهایی در خون وجود دارد که میتواند نتیجهی آزمایش را بهصورت کاذب مثبت کند.
در چنین مواردی، پزشک معمولاً:
- دوباره آزمایش را تکرار میکند
- یا از آزمایشگاه میخواهد نمونه را به روش دیگری بررسی کنند
- و در صورت نیاز از سونوگرافی و معاینهی کامل کمک میگیرد تا مشخص شود واقعاً بارداری وجود دارد یا نه.
مقایسه دقت آزمایش خون با تست بارداری ادرار
از نظر تئوری، هم تست خون و هم تست ادرار، اگر در زمان درست و طبق دستور استفاده شوند، میتوانند حدود ۹۹٪ دقت داشته باشند.
اما چند فرق مهم بینشان وجود دارد:
- زمان تشخیص:
- آزمایش خون میتواند چند روز زودتر از تست ادرار بارداری را تشخیص دهد؛ حدود ۶–۸ روز بعد از تخمکگذاری یا حدود ۹ روز بعد از لقاح.
- تستهای ادرار معمولاً از حدود روزی که پریود عقب میافتد تا حدود یک هفته بعدش دقیقتر میشوند؛ هرچه بیشتر صبر کنی، احتمال منفیِ اشتباه کمتر میشود.
- حساسیت و کاربرد:
- تست خون (مخصوصاً نوع کمی) میتواند مقادیر خیلی کم hCG را ببیند و عدد دقیق به پزشک بدهد؛ برای همین برای پیگیری روند بارداری، بررسی بارداری خارجرحم و سقط زودرس خیلی کاربردی است. داشتن سبک زندگی سالم و جلوگیری از عوامل مزمن؛ مانند پیشگیری از بیماری های مزمن با ورزش میتواند وضعیت بدنی را بهتر کند و به افزایش احتمال صداقت نتیجه کمک کند.
- تست ادرار بیشتر برای این است که در خانه و بهصورت سریع و ارزان بفهمی «حامله هستم یا نه» و برای کارهای تخصصیتر، پزشک معمولاً میرود سراغ آزمایش خون و سونوگرافی.
- راحتی و هزینه:
- تست ادرار خانگی ارزان، در دسترس و کاملاً شخصی است؛ ظرف چند دقیقه جواب میدهد.
- تست خون باید در مراکز درمانی انجام شود، گرانتر است و جوابش کمی زمان میبرد؛ ولی اطلاعات دقیقتری میدهد.
- احتمال خطا:
- در تست ادرار، خطا بیشتر بهخاطر زمان نامناسب (خیلی زود بعد از عقبافتادن پریود)، رقیق بودن ادرار، تمام شدن تاریخ انقضا یا درست انجام ندادن تست است.
- در تست خون، خطا معمولاً یا به دلیل خیلی زود انجام دادن تست است، یا بهندرت به دلیل مشکلات آزمایشگاهی یا شرایط خاص بدن.
زمان مناسب برای تکرار آزمایش خون یا مراجعه به دکتر
چند موقعیت مهم برای اینکه بدانی کی باید تست را تکرار کنی یا حتماً پزشک را در جریان بگذاری:
- وقتی تست خون منفی است، ولی فکر میکنی ممکن است زود انجام داده باشی:
اگر از تخمکگذاری یا رابطهی محافظتنشده خیلی نگذشته و تست منفی شده، پزشک ممکن است پیشنهاد کند بعد از ۴۸ تا ۷۲ ساعت دوباره آزمایش خون بدهی تا دیده شود hCG در حال بالا رفتن هست یا نه. - وقتی دو بار تست خانگی ادرار منفی شده، ولی هنوز پریود نشدهای و علائم بارداری داری:
در این شرایط، مراجعه به پزشک برای انجام آزمایش خون و بررسی علت عقبافتادن پریود توصیه میشود. - وقتی تست (خون یا ادرار) مثبت میشود:
تقریباً همیشه توصیه میشود بعد از مثبت شدن تست، با پزشک یا ماما تماس بگیری تا بارداری با روشهای دقیقتر (مثلاً آزمایش خون، معاینه و در ادامه سونوگرافی) تأیید شود و مراقبتهای بارداری شروع گردد. - وقتی نتیجهی تست با وضعیتت جور در نمیآید:
اگر مثلاً تست خون مثبت است، ولی سونوگرافی چیزی نشان نمیدهد، یا برعکس، علائم واضح بارداری داری ولی آزمایش منفی است، حتماً باید این تضاد با پزشک چک شود؛ در چنین حالتهایی معمولاً تکرار تست، رصد عدد hCG در چند روز متوالی و سونوگرافی کمک میکنند وضعیت روشنتر شود. - علائم هشدار:
اگر همراه با شک به بارداری، درد شدید و یکطرفهی شکم، خونریزی غیرمعمول و زیاد، سرگیجه شدید یا غش داشتی، اینها میتوانند علائم اورژانسی مثل بارداری خارجرحم باشند و باید سریع به اورژانس یا پزشک مراجعه شود؛ در این حالت، تست خون فقط بخشی از بررسی است و تصمیمگیری اصلی با معاینه و سونوگرافی انجام میشود.
جمعبندی نهایی
آزمایش خون برای بارداری، اگر در زمان درست و در آزمایشگاه معتبر انجام شود، یکی از دقیقترین راهها برای تشخیص بارداری است، اما مثل همهی تستها ممکن است در بعضی شرایط خاص اشتباه کند. برای همین، تفسیر نتیجه همیشه باید در کنار علائم، زمان عقبافتادن پریود و نظر پزشک دیده شود.
