خیلی وقتها روی برگهی آزمایش مینویسند «ناشتا مراجعه کنید» و ما دقیق نمیدانیم یعنی تا کِی، چه چیزهایی را نخوریم و با داروهای روزانهمان چه کار کنیم. همین ابهامها میتواند باعث شود نتیجهی آزمایش دقیق نباشد و حتی پزشک را هم گمراه کند. در این مطلب، قدمبهقدم دربارهی ناشتایی قبل از آزمایش حرف میزنیم؛ از اینکه چه آزمایشهایی اصلاً ناشتایی میخواهند تا اینکه در این مدت چه چیزی مجاز است، چه چیزی ممنوع است و وضعیت داروها و سبک زندگی چطور باید مدیریت شود.
در آزمایش ناشتا خوردن چه چیزهایی مجاز است؟
وقتی میگویند برای آزمایش باید ناشتا باشی، منظور این است که چند ساعت قبل از خونگیری هیچ خوراکی و هیچ نوشیدنی دیگری غیر از آب ساده مصرف نکنی.
در ناشتایی، چیزی که معمولاً مجاز حساب میشود «آب معمولی بدون طعم و بدون گاز» است. این نوع آب قند، چربی یا مواد اضافهای وارد خون نمیکند، روی نتیجهی آزمایش اثر نمیگذارد و حتی کمک میکند رگها بهتر پر شوند و خونگیری راحتتر انجام شود.
در مقابل، آب طعمدار، آب لیمویی، آبهای انرژیزا یا آبهای گازدار طعمدار، به دلیل احتمال داشتن شکر، شیرینکننده یا افزودنیهای دیگر، در دورهی ناشتایی جزو موارد مجاز به حساب نمیآیند.
در مورد داروها، فقط به این نکته کلی اشاره میشود که وضعیت مصرف داروهای روزانه در دوران ناشتایی به نظر پزشک بستگی دارد و بهتر است قبل از آزمایش با پزشک یا آزمایشگاه هماهنگ شود؛ در بخش جداگانهای در ادامه، موضوع داروها با جزئیات بیشتری توضیح داده شده است.
برای اینکه ناشتایی کمتر آزاردهنده باشد، معمولاً توصیه میشود زمان خونگیری را برای اول صبح تنظیم کنی تا بخش اصلی ساعتهای ناشتایی در طول خواب شب سپری شود.
در آزمایش ناشتا چه چیزهایی اصلاً نباید خورد یا انجام داد؟
در دورهی ناشتایی، خوردن هر نوع غذا یا خوراکی ممنوع است؛ یعنی هیچ وعدهی اصلی، میانوعده، تنقلات، شکلات، آبنبات و حتی آدامس نباید مصرف شود. آدامس، حتی اگر بدون قند باشد، میتواند روی ترشح هورمونها و متابولیسم اثر بگذارد و نتیجهی آزمایش را تغییر دهد.
از نظر نوشیدنیها، هر چیزی بهجز آب ساده در زمان ناشتایی ممنوع است. چای و قهوه (حتی بدون شکر و بدون شیر)، آبمیوهها، شیر، نوشابهها، لیموناد و سایر نوشیدنیهای مشابه، الکل و همچنین آبهای طعمدار یا آبهای گازدار طعمدار همگی میتوانند ترکیب خون را تغییر بدهند و روی جواب آزمایش اثر بگذارند.
سیگار کشیدن هم در این دوره توصیه نمیشود، چون میتواند برخی شاخصهای خونی و وضعیت عمومی بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
انجام ورزش سنگین بهتر است به بعد از آزمایش موکول شود؛ چون فعالیت بدنی شدید میتواند به طور موقت سطح قند، هورمونها یا آنزیمها را تغییر بدهد و نتیجه را از حالت طبیعی دور کند.
در مورد الکل، علاوه بر خودِ ساعات ناشتایی، ممکن است بسته به نوع آزمایش لازم باشد از مدتی قبلتر هم مصرف آن محدود یا قطع شود، چون میتواند به طور جدی روی نتایج بعضی تستها مانند آزمایشهای کبدی یا چربیها تأثیر بگذارد.
در مجموع، در دورهی ناشتایی تنها مصرف آب ساده مجاز است و سایر خوراکیها، نوشیدنیها، سیگار، آدامس و ورزش سنگین باید تا زمان خونگیری کنار گذاشته شوند؛ در عین حال، در صورتی که پزشک مصرف برخی داروهای ضروری را تأیید کرده باشد، آن داروها استثنا محسوب میشوند و طبق نسخهی پزشک میتوانند مصرف شوند.
چند ساعت ناشتا باید باشیم؟
برای آزمایش خون، مدت ناشتایی بسته به نوع تست و نظر پزشک یا آزمایشگاه متفاوت است، اما معمولاً در محدودهی حدود ۸ تا ۱۲ ساعت قرار میگیرد. به طور خلاصه، بازهی رایج ناشتایی ۸ تا ۱۲ ساعت است؛ بعضی مراکز، بسته به نوع آزمایش، بازهی ۱۰ تا ۱۶ ساعت را هم توصیه میکنند و در نهایت ملاک عمل، دستور مشخصی است که روی برگهی آزمایشگاه یا نسخهی پزشک نوشته شده است.
در بسیاری از آزمایشهایی مثل قند خون ناشتا، چربی خون و برخی پنلهای متابولیک، رعایت این بازه کمک میکند اثر آخرین وعدهی غذایی تا حد ممکن از خون پاک شده باشد و در عین حال، ناشتایی آنقدر طولانی نشود که به بدن فشار اضافی وارد کند. برای برخی آزمایشها هم ممکن است اصلاً ناشتایی لازم نباشد یا مدت متفاوتی در نظر گرفته شود که حتماً باید مطابق برگهی آزمایش عمل کرد.
جدا از بحث آزمایش خون، وقتی دربارهی روزهداری به عنوان یک روش سبک زندگی یا کاهش وزن صحبت میشود، الگوهای دیگری هم مطرح هستند. برای مثال، الگویی که در آن فرد ۱۲ ساعت در روز غذا میخورد و ۱۲ ساعت بعدی را چیزی نمیخورد، برای خیلیها یک الگوی رایج و نسبتاً امن به حساب میآید. در مقابل، در برخی مطالعات دیده شده کسانی که بیش از ۱۶ تا ۱۸ ساعت در روز در حالت ناشتایی طولانی بودهاند، بیشتر در معرض برخی مشکلات مثل سنگ صفرا قرار گرفتهاند.
در نتیجه، برای آزمایش خون باید دقیقاً طبق دستور پزشک یا آزمایشگاه دربارهی مدت ناشتایی (مثلاً ۸ تا ۱۲ ساعت یا ۱۰ تا ۱۶ ساعت) عمل کرد و اگر کسی قصد دارد ناشتاییهای طولانیتر یا رژیمهای خاص روزهداری را به عنوان سبک زندگی دنبال کند، لازم است این کار را با مشورت پزشک انجام دهد؛ بهخصوص در مورد نوجوانان و جوانان، افراد باردار، افراد دارای دیابت یا افرادی که داروهای وابسته به غذا مصرف میکنند. میکنند.
چه آزمایش هایی باید ناشتا بود؟
برای همهی آزمایشها لازم نیست ناشتا باشیم. فقط بعضی از تستها برای دقت بیشتر یا بهخاطر مسائل ایمنی حتماً نیاز به ناشتایی دارند. مهمترین مواردی که در این مقاله به آنها اشاره شده اینهاست:
آزمایشهای خون که معمولاً ناشتایی میخواهند
بعضی آزمایشهای خون فقط وقتی نتیجهی قابل اعتماد میدهند که چند ساعت قبلش چیزی نخورده باشی. نمونههای شایع:/تص
- آزمایش قند خون و آزمایشهای مرتبط با دیابت
- بعضی از آزمایشهای چربی خون (کلسترول و تریگلیسرید و… بسته به نوع تست)
- اندازهگیری هورمون پاراتیروئید (PTH)
این نوع آزمایشها معمولاً صبح انجام میشوند. توصیه این است که بعد از شام شب قبل، دیگر چیزی نخوری و ننوشی (بهجز آب ساده، اگر پزشک اجازه داده باشد) تا ناشتاییات حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت طول بکشد. در متن تأکید شده که آزمایش خون ناشتا باید بعد از حداقل ۸ ساعت و حداکثر ۱۶ ساعت ناشتایی انجام شود؛ یعنی نه آنقدر کم که هنوز اثر غذای قبلی در خون باشد، نه آنقدر زیاد که به بدنت فشار بیاید.
آزمایشها و اقدامات پزشکی با بیهوشی یا آرامبخشی: برخی تستها زیر بیهوشی عمومی یا با داروهای آرامبخش انجام میشوند. در این حالت ناشتایی بیشتر بهخاطر مسائل ایمنی است، نه فقط دقت آزمایش. اگر معده خالی نباشد، احتمال برگشت محتویات معده و ورود آن به ریهها هنگام بیهوشی بیشتر میشود. به همین دلیل، برای این نوع کارها قبل از بیهوشی یا آرامبخشی، باید چند ساعتی چیزی نخوری و ننوشی. زمان دقیق را متخصص بیهوشی یا پزشک انجامدهنده به تو میگوید.
کولونوسکوپی: قبل از کولونوسکوپی هم ناشتایی مهم است؛ هم بهخاطر اینکه معمولاً برای انجام آن از آرامبخشی استفاده میشود، هم برای اینکه روده باید تا حد ممکن خالی و تمیز باشد تا پزشک بتواند دیوارهی روده را خوب ببیند. در این مقاله توضیح داده شده که روز قبل از کولونوسکوپی معمولاً اجازهی خوردن غذا نداری و باید مقدار زیادی مایعات شفاف بنوشی، و یک دارو برای تخلیهی روده مصرف کنی. خود روز انجام کولونوسکوپی هم حداقل ۲ ساعت قبل از عمل باید ناشتا باشی. جزئیات اینکه دقیقاً چه بنوشی و از چه زمانی ناشتا شوی را پزشک به صورت مکتوب بهت میدهد.
آندوسکوپی معده (گاستروسکوپی): برای گاستروسکوپی، ناشتایی سختگیرانهتری لازم است. در متن آمده که حدود ۶ ساعت قبل از این بررسی نباید هیچچیزی بخوری یا بنوشی، حتی آب. دلیلش این است که معده و ابتدای روده خالی باشد تا پزشک دید خوبی داشته باشد و همزمان خطر عوارض حین آرامبخشی یا بیهوشی کمتر شود. زمان دقیق شروع ناشتایی را پزشک مشخص میکند.
مصرف داروها موقع ناشتایی
در مورد داروها، مهمترین اصل این است که قبل از آزمایش از پزشک یا مرکز درمانی بپرسی آیا میتوانی داروهای همیشگیات را مانند روال عادی مصرف کنی یا لازم است تغییری در آنها داده شود. بعضی داروها ممکن است سطح قند، چربی، آنزیمها یا هورمونهای خون را تغییر دهند و به همین دلیل، گاهی پزشک توصیه میکند یک داروی خاص موقتاً قبل از انجام آزمایش قطع شود یا زمان مصرف آن عوض شود.
نکتهی مهم این است که هرگز نباید خودسرانه داروهایت را قطع، کم یا زیاد کنی. تغییر در مصرف دارو، مخصوصاً داروهای مهم مثل داروهای قلب، فشار خون یا دیابت، فقط باید با نظر پزشک انجام شود.
علاوه بر داروهای تجویزشده، لازم است همهی ویتامینها و مکملهایی را که مصرف میکنی هم به پزشک اطلاع بدهی؛ چون بعضی از آنها نیز میتوانند نتایج آزمایشها را تحت تأثیر قرار دهند.
اگر پزشک تأیید کند که مصرف داروی خاصی در زمان ناشتایی بلامانع است، معمولاً آن دارو را با مقدار کمی آب ساده مصرف میکنند تا هم ناشتایی حفظ شود و هم مصرف دارو عقب نیفتد.
در نهایت، پاسخ دقیق به اینکه «کدام قرص برای کدام آزمایش مجاز است» را فقط میتوان بر اساس نوع دارو، دوز، نوع آزمایش و وضعیت سلامتی هر فرد مشخص کرد؛ به همین دلیل، بهترین کار این است که این سؤال را مستقیماً از پزشک خودت یا از آزمایشگاه بپرسی و بر اساس همان راهنما عمل کنی.
