کج گذاشتن پای کودک به بیرون یا در اصطلاح تخصصی تر چرخش خارجی مچ پا (Foot Progression Angle) یک وضعیت نگران کننده است که برخی از کودکان دچار آن میشوند. این عارضه نیازمند درکی عمیق از بیومکانیک رشد اندام تحتانی خواهد بود. این انحراف تنها یک ظاهر گذرا نیست! بلکه نشان دهندهی یک الگوی زاویهای در استخوانها است که میتواند از پیچش طبیعی استخوان در حال رشد تا مشکلات ساختاری، متغیر باشد. اگر بخواهیم به یک تعریف کلی از این عارضه بپردازیم، میتوان گفت که:
این عارضه در زمینه ارتوپدی اطفال عمدتا به اختلال در زاویه پیشروی پا (FPA) اشاره دارد. در آن محور طولی پا در حین راه رفتن به طور غیر طبیعی به سمت خارج میچرخد. این پدیده معمولا ریشه در برخی از عوامل ساختاری اصلی دارد که در سنین پیش از بلوغ مشاهده میشود. شاید این سوال برای شما پیش آید که آیا این عارضه نیاز به فیزیوتراپی در منزل دارد یا خیر؟ برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد میکنیم که با ما همراه باشید.
مفهوم اصلی کج گذاشتن پای کودک به بیرون چیست؟
به طور خلاصه، این ناهنجاری (کج گذاشتن پای کودک به بیرون) یک عدم تطابق زاویهای در دستگاه حرکت (Locomotor System) است. این امر بر روی نحوه انتقال نیرو و الگوی راه رفتن کودک تاثیر میگذارد و در صورت شدید بودن، پایش ارتوپدی را ضروری میسازد. به این انحراف در پنجه پا به سمت بیرون با عنوان چرخش خارجی و یا پای اردکی نیز یاد میشود. افرادی که به این عارضه مبتلا هستند، به جای اینکه در حین راه رفتن و دویدن پا را مستقیم قرار دهند، به سمت بیرون قرار میدهند. از موارد مهمی که در این عارضه باید بدانید، عبارتند از:
- کج گذاشتن پای کودک به بیرون معمولا دردناک نیست.
- این عارضه معمولا ناشی از عوامل بیومکانیکی و آناتومیکی است.
- عوامل کلیدی مانند سن رشد و بررسی مشکلات ساختاری یا عصبی زمینهای باید در ارزیابی بالینی مد نظر قرار بگیرند.
علل کج گذاشتن پای کودک به بیرون چیست؟
عارضهی کج گذاشتن پای کودک به بیرون میتواند ناشی از چند دسته علت اصلی باشد که اغلب به ساختار استخوانی، وضعیت عضلانی و عادات حرکتی کودک مرتبط هستند. این عوامل عبارتند از:
چرخش خارجی استخوان ران یا درشت نی
از این عارضه با عنوان Femoral / Tibial External Rotation نیز یاد میشود. این عامل یکی از شایعترین علل کج گذاشتن پای کودک به بیرون است. در این حالت، استخوان ران یا درشت نی به طور طبیعی به سمت خارج چرخیده و باعث میشود کف پا هنگام راه رفتن، به بیرون متمایل شود.
وضعیت مادر زادی یا درون رحمی
نحوه قرارگیری جنین در رحم (به ویژه در سه ماهه سوم بارداری) میتواند باعث ایجاد زاویهای غیر طبیعی در مفصل ران یا زانو شود. این عارضه پس از تولد کودک، تا مدتی باقی میماند و معمولا با رشد و تمرین های اصلاحی، خود به خود برطرف میشود.
عادتهای رفتاری
برخی از کودکان تمایل دارند که هنگام نشستن و یا ایستادن، پاها را به بیرون بچرخانند. این الگو با گذشت زمان به فرم ثابت راه رفتن تبدیل میشود. در این موارد علت بروز مشکل، بیشتر پوزیشنهای عضلانی و عادتهای حرکتی است تا ساختار استخوانی.
مشکلات اسکلتی یا عصبی اولیه
این عارضه نسبت به موارد ذکر شده، کمتر شایع است. کج گذاشتن پای کودک به بیرون در برخی از کودکان ممکن است علائمی از اختلالات عصبی، تنش عضلات خاص یا ناهنجاریهای لگنی را به همراه داشته باشد. این موارد نیازمند ارزیابی پزشکی، فیزیوتراپی های تخصصی و کاردرمانی در منزل هستند.
پیچ خوردگی خارجی تیبیا
چرخش خارجی تیبیا، به چرخش خارجی استخوان در ساق پا (تیبیا) اشاره دارد. در صورتی که این چرخش بیش از اندازه باشد، میتواند سبب چرخش پاها به بیرون شده و در نتیجه با انحراف پنجه پا، همراه گردد.
پیچ خوردگی قوزک پا
یکی از دلایل کج گذاشتن پای کودک به بیرون، چرخش خارجی قوزک پا است. در این عارضه استخوانهای مچ پا (مالیولیها) به بیرون میچرخند. چرخش خارجی بیش از حد قوزک پا میتواند با انحراف پنجه و در نهایت پا اردکی کودک، همراه باشد.
علائم کج گذاشتن پای کودک به بیرون
علائم کج گذاشتن پای کودک به بیرون یا همان پای اردکی، معمولا در ظاهر قابل مشاهده هستند. حرکات و یا نحوه راه رفتن کودک نشان دهندهی بروز این عارضه بوده که در اغلب موارد نیز بدون درد خواهند بود. این علائم عبارتند از:
- زانو و یا انگشتان پا در ظاهر و در هنگام راه رفتن یا ایستادن، به بیرون چرخیدهاند.
- در هنگام راه رفتن و قدم برداشتن، پاها کمی از محور بدن دور میشوند و به نوعی، الگوی راه رفتن کودک شبیه به اردک است.
- کودکان در هنگام راه رفتن و یا حفظ تعادل (به ویژه بر روی سطوح ناهموار) دچار مشکل میشوند.
- کودکان در ناحیه ساق پا، باسن یا کمر احساس ناراحتی میکنند. این ناراحتی در هنگام فعالیت بدنی، افزایش مییابد.
- در موارد شدیدتر کودکان دچار لنگیدن میشوند.
- پارگی و ساییدگی کفشها از نواحی کناری انگشتان از علائم دیگر این عارضه به شمار میرود.
در چه صورتی برای کج گذاشتن پای کودک به بیرون باید به پزشک مراجعه کرد؟
درست است که عارضهی کج گذاشتن پای کودک به بیرون در بسیاری از موارد به مرور زمان درمان شده است اما، در برخی از موارد با افزایش سن کودک (به دلیل فشاری که بر مفاصل اطراف پاها، لگن و یا ساق پا وارد میشود)، درد طولانی و ناتوانی نیز در کودکان افزایش خواهد یافت. لذا در صورتی که با علائم زیر مواجه شدید، بهتر است حتما به پزشک متخصص در این زمینه مراجعه نمایید.
- تداوم یا شدت بیش از حد چرخش پا (در صورتی که پس از 7 یا 8 سالگی هنوز هم پا به صورت واضح به بیرون چرخیده یا زاویه چرخش در حال افزایش است، باید توسط پزشک متخصص بررسی گردد.)
- وجود خستگی، درد یا محدودیت حرکتی (در صورتی که کودک هنگام راه رفتن، دویدن یا ایستادن، از درد، خستگی زودرس و یا گرفتگی شکایت کند، باید توسط پزشک بررسی گردد. چرا که نشانهای از اختلالات عضلانی، تاندونی و یا مفصلی خواهد بود.)
- عدم تقارن بین دو پا (در صورتی که یک پا طبیعی و پای دیگر چرخش بیرونی واضحی دارد، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. چرا که این عارضه احتمال اختلال ساختاری یک طرفه، مانند دررفتگی جزئی مفصل ران یا تیبیا، را در بر خواهد داشت.)
- اختلال در هماهنگی یا تاخیر حرکتی (دیر راه افتادن، عدم حفظ تعادل، راه رفتن غیر منعطف و سفت از عواملی هستند که باید حتما توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار بگیرند.)
- ساییدگی غیر طبیعی کفش یا خستگی در فعالیت های ورزشی
تکنیک های درمانی برای کج گذاشتن پای کودک به بیرون
گزینههای درمانی برای کج گذاشتن پای کودک به بیرون محدود است. درمانهای محافظه کارانه مانند: فیزیوتراپی، کفیهای طبی و … با کنترل و پشتیبانی اغلب تاثیرات مثبتی را به همراه خواهند داشت. گاهی پزشکان روشهای درمانی دیگری را به والدین ارائه مینمایند. اگر بخواهیم به برخی از این روندهای درمانی اشاره کنیم، میتوان از موارد زیر یاد کرد:
درمانهای غیر تهاجمی
در این روشهای درمانی برای کج گذاشتن پای کودک به بیرون، ابتدا باید پیگیری و مشاهده کنید. میتوانید از روند راه رفتن کودک 2 تا 7 ساله خود فیلمبرداری کنید. اغلب با رشد کودکان این عارضه از بین میرود. همچنین میتوانید از هر 6 الی 12 ماه به پزشک متخصص ارتوپدی کودکان برای بررسیهای بیشتر مراجعه کنید.
تمرینات اصلاحی و فیزیوتراپی
همانطور که کاردرمانی، فیزیوتراپی و گفتاردرمانی در منزل به نوعی تمرینات اصلاحی به شمار میروند، استفاده از تمرینهایی مانند:
- تمرین تقویت عضلات داخلی ران و لگن
- تمرین تعادل و راستای حرکتی پا در راه رفتن روی خط مستقیم
- کشش عضلات بیرونی ران و گلوتئال
- تمرینات با توپ نرم برای هماهنگی محور پا و مرکز ثقل بدن کودک
و غیره نیز میتوانند در درمان این عارضه نقش کلیدی و مهمی را ایفا نمایند. استفاده از دانش فیزیوتراپیست خبره و کاربلد در این زمینه، نقش پررنگی را در بر خواهد داشت. فیزیوتراپیست درمان را با بازیهای حرکتی ترکیب میکند تا عملکرد عضلات کودک اصلاح شوند.
استفاده از ارتز
در مواردی که ظاهر پا بسیار چرخیده است و در سنین بالاتر (بالای 7 سال) دیده میشود، پزشک متخصص اغلب ارتز شبانه و یا اسپلینت سبک را به کودک پیشنهاد میکند. با این روش، جهت استخوان ها حین رشد تثبیت خواهد شد.
درمان با جراحی
در صورتی که پس از سن رشد استخوانی (معمولا بالای 10 سال) هنوز زاویه خارجی شدید در پای کودک وجود داشت، ممکن است جراح ارتوپد اُستئوتومی اصلاحی را برای او در نظر بگیرد. این تکنیک جراحی برای تنظیم محور استخوان ها بوده و فقط در موارد شدید، دردناک یا همراه با اختلال عملکردی قابل توجه، انجام میپذیرد.
سخن پایانی
کج گذاشتن پای کودک به بیرون علیرغم اینکه اغلب یک ناهنجاری خوشخیم و خود به خود اصلاح شونده است، در صورت تداوم و یا همراهی با درد نیازمند درک عمیق بیومکانیکی و مداخله به موقع است. مدیریت این وضع از پایش منظم توسط والدین و اجرای صحیح تمرینات اصلاحی در منزل آغاز شده و به تخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپی کودکان ختم میشود. در این مسیر قطعا نیازمند منابع دقیق و راهنماییهای تخصصی خواهید بود.
برای تضمین بهترین نتایج و اطمینان از سلامت اندام تحتانی کودک، میتوانید از خدمات مجموعههای توانمند، باسابقه و حرفهای مانند سیب نت استفاده کنید. خدماتی مانند: مشاورههای تخصصی، پیگیری روند اصلاحی، دسترسی به جدیدترین پروتکلهای درمانی و … در این مجموعه به والدین کمک میکنند تا با اطمینان خاطر مسیر درمانی مناسب را برای فرزند خود انتخاب کرده و سلامت و رشد متعادل او را تضمین نمایند.
