بیهوشی یکی از حیاتی‌ترین مراحل هر عمل جراحی است؛ مرحله‌ای که شاید در ظاهر ساده به نظر برسد، اما می‌تواند برای برخی بیماران پرخطر باشد. از بیماری‌های قلبی و ریوی گرفته تا دیابت، سن بالا و حتی ژنتیک، همگی می‌توانند واکنش بدن به داروهای بیهوشی را تغییر دهند. خوشبختانه پزشکی مدرن، بیهوشی را به یکی از امن‌ترین بخش‌های جراحی رسانده است، به شرطی که پیش از عمل با متخصص بیهوشی مشورت کنید تا ریسک‌ها مدیریت شوند و انتخاب دارو و روش مناسب برای شما انجام گیرد.
چرا باید قبل از عمل با متخصص بیهوشی مشورت کنید؟
متخصص بیهوشی تنها فردی نیست که داروی بیهوشی تزریق می‌کند. او پزشک آموزش‌دیده‌ای است که وظیفه دارد پیش از عمل، شرایط بدنی، داروهایی که مصرف می‌کنید، بیماری‌های زمینه‌ای و حتی سبک زندگی شما را بررسی کند. همین اطلاعات کمک می‌کند داروی مناسب‌تری برایتان انتخاب شود و خطرات احتمالی به حداقل برسند.
چه عواملی بیهوشی را پرخطرتر می‌کنند؟
برخی شرایط و ویژگی‌های جسمی باعث می‌شوند که بیهوشی برای فرد با خطر بیشتری همراه باشد. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان دچار یکی از این موارد باشید، لازم است پیش از عمل با دقت بیشتری بررسی و مراقبت شوید:
سیگار کشیدن؛ مصرف دخانیات با آسیب به ریه‌ها و واکنش‌های التهابی، خطر عوارض بیهوشی را افزایش می‌دهد.
سن بالا؛ افراد مسن ممکن است تحمل کمتری نسبت به داروها داشته باشند و روند بهبودی‌شان طولانی‌تر شود.
دیابت یا بیماری‌های کلیوی؛ این مشکلات می‌توانند در سوخت‌وساز داروهای بیهوشی اختلال ایجاد کنند و احتمال عوارض را افزایش دهند.
سابقه خانوادگی یا شخصی واکنش‌های ژنتیکی نادر مانند هیپرترمی بدخیم؛ در این شرایط بدن نسبت به داروهای بیهوشی واکنش شدید و خطرناک نشان می‌دهد.
بیماری قلبی، فشار خون بالا یا سابقه سکته؛ این مشکلات قلبی و عروقی می‌توانند کنترل جریان خون و فشار بدن هنگام بیهوشی را دشوارتر کنند.
بیماری‌های ریوی مانند آسم یا COPD؛ عملکرد ضعیف ریه باعث می‌شود اکسیژن‌رسانی در زمان بیهوشی سخت‌تر انجام شود.
چاقی؛ اضافه وزن بالا فشار بیشتری بر اندام‌های حیاتی وارد می‌کند و احتمال مشکلات تنفسی را بالا می‌برد.
اختلالات عصبی یا صرع؛ این شرایط می‌توانند واکنش بدن به داروهای بیهوشی را پیچیده‌تر کنند.
آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)؛ افرادی که در خواب دچار قطع تنفس می‌شوند، در زمان بیهوشی نیز بیشتر در معرض مشکلات تنفسی قرار دارند.
عوارض احتمالی بیهوشی عمومی
بیهوشی عمومی باعث بیهوشی کامل شما می‌شود. این روش هرچند پرکاربرد و نسبتاً ایمن است، اما بیشترین احتمال عوارض را دارد. درست مثل آنچه در روش‌های زیبایی و درمانی دیگر نیز ممکن است رخ دهد، مانند عوارض کانتورینگ صورت، در بیهوشی هم برخی مشکلات هرچند موقتی قابل انتظار هستند
- حالت تهوع، استفراغ، لرز و گلودرد پس از عمل (معمولاً موقت)
- گیجی یا اختلال حافظه کوتاه‌مدت، به‌ویژه در سالمندان
- مشکلات شناختی طولانی‌مدت در افراد مسن یا کسانی که بیماری قلبی، آلزایمر یا پارکینسون دارند
- مشکلات تنفسی حین یا بعد از عمل در بیماران مبتلا به آپنه خواب
- واکنش ژنتیکی نادر و خطرناک به نام هیپرترمی بدخیم که می‌تواند جان بیمار را تهدید کند
بیهوشی‌های دیگر چقدر ایمن‌ترند؟
- بی‌حسی موضعی: ایمن‌ترین روش است و معمولاً فقط محل جراحی را بی‌حس می‌کند. عوارض آن بسیار خفیف و نادر است.
- بی‌حسی منطقه‌ای: مثل بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال، ناحیه‌ای بزرگ‌تر از بدن را بی‌حس می‌کند. این روش نسبتاً ایمن است، اما گاهی باعث سردرد یا به ندرت آسیب عصبی می‌شود.
چه عمل‌هایی هستند که بیهوشی ضروری نیستند؟
وقتی صحبت از «عمل جراحی» می‌شود، اولین تصوری که در ذهن شکل می‌گیرد عمل بزرگ تحت بیهوشی کامل است. اما حقیقت این است که پیشرفت‌های پزشکی و تکنیک‌های کم‌تهاجمی باعث شده‌اند بسیاری از اقدامات نیاز به بیهوشی عمومی ندارند — یا حداقل شدت بیهوشی‌شان بسیار پایین است.
مثال‌هایی از روش‌هایی که بیهوشی کامل ممکن است لازم نباشد
- جراحی کم‌تهاجمی (Minimally Invasive Surgery / MIS)
در این روش‌ها، به جای برش بزرگ، برش‌های کوچک یا «پورت‌ها» کوچک ایجاد می‌شود و ابزار و دوربین از طریق آن‌ها وارد می‌شوند. چون آسیب به بافت‌های اطراف کمتر است، گاهی می‌توان از بی‌حسی منطقه‌ای یا تحمل سبک بیهوشی استفاده کرد. - جراحی تک‌پورت (Single-port surgery)
در این روش تنها یک برش کوچک داده می‌شود (یا یکی از معدود برش‌ها). میزان درد و عوارض پس از عمل کمتر است و روند بهبودی سریع‌تر. البته هنوز هم ممکن است بیهوشی سبک به کار رود. - روش‌های جراحی عصبی کم‌تهاجمی با بی‌حسی و آرام‌بخشی
برای مثال در برخی روش‌های درمان دیسک بین‌مهره‌ای با اندوسکوپی، بیهوشی عمومی نیاز نیست و بیمار معمولاً با بی‌حسی موضعی و آرام‌بخشی تحت عمل قرار می‌گیرد.
چه کسانی به بیهوشی بیشتری نیاز دارند؟
وقتی صحبت از بیهوشی می‌شود، شاید تصور کنید همه افراد با یک میزان دارو به حالت بیهوشی می‌رسند. اما واقعیت این است که بدن بعضی‌ها در برابر داروهای بیهوشی مقاوم‌تر عمل می‌کند و برای رسیدن به همان سطح از بیهوشی، مقدار بیشتری دارو لازم است. این موضوع هم به ویژگی‌های ژنتیکی مربوط می‌شود و هم به شرایط جسمی و سبک زندگی افراد.
عوامل ژنتیکی و ویژگی‌های فردی
- رنگ مو و ژنتیک مرتبط با آن
برخی افراد با موهای قرمز طبیعی در مطالعات نشان داده‌اند که به دوز بالاتری از داروهای بیهوشی نیاز دارند. این تفاوت به ژن‌هایی برمی‌گردد که در تعیین رنگ مو و پوست نقش دارند و به نظر می‌رسد بر حساسیت به داروی بیهوشی هم اثر می‌گذارند. - تفاوت در متابولیسم دارویی
بدن بعضی‌ها داروها را سریع‌تر یا کندتر از دیگران تجزیه می‌کند. این تفاوت‌های ژنتیکی باعث می‌شود مقدار داروی بیهوشی موردنیاز از فردی به فرد دیگر تغییر کند.
شرایط جسمی و بالینی
- چاقی و ترکیب بدن
وقتی نسبت چربی بدن بالاتر باشد، دارو در بافت‌های مختلف به شکل متفاوتی توزیع می‌شود. به همین دلیل ممکن است فرد چاق برای رسیدن به بیهوشی کامل، به مقدار بیشتری دارو نیاز داشته باشد. - مصرف طولانی‌مدت داروها
بعضی داروها باعث می‌شوند بدن نسبت به داروهای بیهوشی مقاومت پیدا کند. به همین دلیل در افرادی که داروهای خاص یا طولانی‌مدت مصرف می‌کنند، دوز بالاتری لازم می‌شود. - سابقه بیهوشی یا تحمل دارویی
افرادی که چندین بار تحت بیهوشی قرار گرفته‌اند یا به طور کلی نسبت به داروها تحمل پیدا کرده‌اند، ممکن است در بیهوشی‌های بعدی نیازمند دوز بیشتری باشند. - بیماری‌های کبدی و کلیوی
کبد و کلیه نقش مهمی در دفع و تنظیم داروهای بیهوشی دارند. اگر عملکرد این اندام‌ها تغییر کرده باشد، مقدار داروی موردنیاز برای رسیدن به بیهوشی مناسب هم دستخوش تغییر خواهد شد.
آیا کسی “نباید” بیهوش شود؟
واقعیت این است که عبارت «نباید بیهوش شود» در پزشکی مطلق نیست. حتی بیمارانی با شرایط پرخطر هم می‌توانند با انتخاب درست دارو، تجهیزات مانیتورینگ پیشرفته و تیم پزشکی ماهر، تحت بیهوشی قرار بگیرند. موضوع اصلی «مدیریت ریسک» است نه «منع کامل».
بنابراین اگر شما یا یکی از عزیزانتان بیماری زمینه‌ای دارید، به جای نگرانی بیش از حد، قبل از عمل جلسه‌ای مفصل با متخصص بیهوشی بگذارید. این گفتگو ساده‌ترین راه برای اطمینان از بیهوشی ایمن و کم‌خطر است.
