جالب است بدانید که زردی نوزادان به دلیل تجمع بیش از حد بیلی‌روبین در خونشان ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین یک رنگدانه زرد است که وقتی گلبول‌های قرمز قدیمی یا آسیب دیده در بدن شکسته می‌شوند، آزاد می‌شود. در نوزادان، چون کبد هنوز به طور کامل رشد نکرده و کارایی لازم را ندارد، نمی‌تواند این ماده زرد رنگ را به سرعت دفع کند. به همین دلیل، بیلی‌روبین در خون تجمع یافته و باعث زرد شدن پوست و چشم‌ها می‌شود. این حالت معمولاً در روزهای دوم تا چهارم پس از تولد ظاهر می‌شود و در اکثر نوزادان طبیعی و موقتی است.
علت زردی نوزاد چیست؟
نوزادان به دلایل طبیعی بدنی خودشان بیشتر از بزرگسالان بیلی‌روبین تولید می‌کنند. در چند روز اول زندگی، تعداد گلبول‌های قرمز خون در نوزاد بالا است و سرعت شکستن این سلول‌ها هم بیشتر است. این شکستن سریع باعث آزاد شدن مقدار زیادی بیلی‌روبین می‌شود که باید توسط کبد تصفیه و به روده‌ها منتقل شود تا از بدن دفع شود.
اما مشکل اینجاست که کبد نوزاد تازه متولد شده هنوز به بلوغ کامل نرسیده و نمی‌تواند به اندازه کافی سریع این ماده را پردازش کند. در نتیجه، بیلی‌روبین در خون باقی می‌ماند و رنگ پوست و چشم‌ها زرد می‌شود که به آن زردی فیزیولوژیک گفته می‌شود.
زردی فیزیولوژیک معمولاً در روز دوم یا سوم تولد ظاهر شده و به طور طبیعی تا حدود یک یا دو هفته برطرف می‌شود. این نوع زردی به‌خودی‌خود خطری ندارد، ولی نیاز به نظارت و گاهی درمان دارد.
چه عواملی باعث افزایش یا تشدید زردی می‌شوند؟
عوامل مختلفی می‌توانند ریسک زردی و شدت آن را افزایش دهند که در ادامه هر کدام را با جزئیات بررسی می‌کنیم:
- زایمان زودرس: نوزادان نارس یا پیش از هفته ۳۸ بارداری به دنیا آمده، بیشتر در معرض زردی قرار دارند چون کبدشان خیلی جوان و نابالغ است و هنوز به خوبی نمی‌تواند بیلی‌روبین را دفع کند. علاوه بر این، نوزادان نارس معمولاً ممکن است کمتر تغذیه کنند یا مدفوع کمتری داشته باشند که باعث کاهش دفع بیلی‌روبین می‌شود.
- خونریزی هنگام تولد: برخی نوزادان ممکن است هنگام زایمان ضربه ببینند یا خونریزی داخلی داشته باشند، مانند کبودی یا تجمع خون در زیر پوست. این شرایط باعث می‌شود تعداد بیشتری از گلبول‌های قرمز شکسته شود و بیلی‌روبین بیشتری آزاد شود.
- اختلاف گروه خونی مادر و نوزاد: اگر مادر و نوزاد گروه خونی متفاوت داشته باشند (مثلاً مادر O و نوزاد A یا B)، آنتی‌بادی‌هایی که از طریق جفت منتقل می‌شوند ممکن است به گلبول‌های قرمز نوزاد حمله کنند و باعث تخریب سریع‌تر آن‌ها شوند. این وضعیت باعث افزایش ناگهانی و شدید بیلی‌روبین در خون نوزاد می‌شود.
- تغذیه: نوزادانی که به درستی شیر نمی‌خورند یا شیرخوارانی که دچار کم‌آبی یا تغذیه ناکافی هستند، بیشتر در معرض زردی قرار دارند. تغذیه مناسب باعث می‌شود که روده‌ها به خوبی فعالیت کرده و بیلی‌روبین از طریق مدفوع دفع شود. اگر این روند مختل شود، بیلی‌روبین تجمع پیدا می‌کند.
- نژاد: برخی مطالعات نشان داده‌اند که نوزادان با اصالت شرق آسیایی بیشتر مستعد ابتلا به زردی هستند.
علائم و نشانه‌های زردی نوزاد چیست؟
علائم زردی معمولاً به صورت زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها دیده می‌شود. این تغییر رنگ از سر شروع شده و به تدریج به قسمت‌های پایین‌تر بدن گسترش می‌یابد. برای تشخیص زردی در خانه، می‌توانید به آرامی روی پیشانی یا بینی نوزاد فشار دهید. اگر پوست زیر انگشت شما به رنگ زرد درآمد، احتمالاً نوزاد شما دچار زردی خفیف است.
اما توجه داشته باشید که زردی شدید ممکن است علائم دیگری هم داشته باشد که حتماً نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد، مانند:
- زردی گسترده‌تر که به شکم، بازوها یا پاها رسیده باشد
- نوزاد خواب‌آلوده یا غیر پاسخگو باشد و به سختی بیدار شود
- نوزاد به خوبی تغذیه نکند یا وزن نگیرد
- گریه‌های غیرطبیعی و با صدای تیز داشته باشد
- حرکات غیرعادی یا خشکی بدن و گردن داشته باشد
اگر چنین علائمی را مشاهده کردید، حتماً سریعاً با پزشک مشورت کنید چون ممکن است زردی شدید باشد و نیاز به درمان اورژانسی داشته باشد.
عوارض ناشی از زردی شدید چیست؟
اگر سطح بیلی‌روبین در خون بسیار بالا برود و درمان نشود، می‌تواند وارد مغز نوزاد شود و باعث آسیب جدی شود. این وضعیت به «انسفالوپاتی بیلی‌روبینی حاد» معروف است. علائم آن عبارتند از بی‌حالی شدید، سخت بیدار شدن، گریه‌های بلند و ناهنجار، تغذیه ضعیف و گاهی حرکات غیرطبیعی بدن.
در صورت عدم درمان به موقع، این مشکل می‌تواند به «کرنیکتروس» منجر شود؛ یک بیماری جدی و غیرقابل برگشت که باعث مشکلات حرکتی شدید، اختلال شنوایی، مشکلات دندانی و حتی مرگ می‌شود.
چگونه زردی نوزاد را پیشگیری کنیم؟
بهترین راه برای پیشگیری از زردی، تغذیه کافی و منظم نوزاد است. نوزادان شیرخوار باید در چند روز اول زندگی ۸ تا ۱۲ بار در روز شیر بخورند تا بدن بتواند بیلی‌روبین را به طور طبیعی دفع کند. نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند هم باید طبق دستور پزشک یا متخصص تغذیه، میزان مناسبی شیر دریافت کنند.
همچنین، بیمارستان‌ها معمولاً قبل از ترخیص نوزاد را از نظر زردی معاینه می‌کنند و اگر زردی تشخیص داده شود، درمان لازم انجام می‌شود. اگر نوزاد قبل از ۷۲ ساعت ترخیص شد، والدین باید در روزهای بعدی پیگیری‌های لازم را انجام دهند.
نکته مهم:
اگر شما در سفرهای زیارتی «از نجف تا کربلا» یا «سفر به کربلا» هستید، مخصوصاً در ایام اربعین که «مرزهای ایران و عراق برای اربعین» باز است، مراقبت از سلامت نوزاد بسیار مهم است. چون در این سفرها ممکن است نوزادان به دلیل شرایط خاص محیطی یا تغذیه دچار زردی شوند و والدین باید علائم را بشناسند و به موقع اقدام کنند. همچنین آگاهی از «بهترین زمان برای رفتن به کربلا» به شما کمک می‌کند تا سفر سالم و بدون دغدغه‌ای داشته باشید.
نقش نوردرمانی در درمان زردی نوزاد
یکی از روش‌های رایج درمان زردی شدید، نوردرمانی است که با استفاده از نور آبی مخصوص، بیلی‌روبین را تجزیه کرده و به فرم قابل دفع تبدیل می‌کند. این روش بی‌خطر و موثر است و معمولاً در بیمارستان‌ها انجام می‌شود. والدین باید بدانند که در نوردرمانی، چشم‌های نوزاد پوشانده می‌شود تا از آسیب نور محافظت شوند. اهمیت تغذیه در کاهش سطح بیلی‌روبین: تغذیه منظم و کافی علاوه بر پیشگیری، به درمان زردی هم کمک می‌کند چون باعث می‌شود بیلی‌روبین سریع‌تر از بدن نوزاد دفع شود. تغذیه ناکافی می‌تواند روند کاهش زردی را کند کند. نقش پیگیری پزشکی و انجام آزمایش‌ها: پیگیری سطح بیلی‌روبین از طریق آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند شدت زردی را ارزیابی کند و بهترین درمان را تعیین نماید. به خصوص در نوزادان نارس یا نوزادانی که علائم شدید دارند، آزمایش‌های مکرر ضروری است. تفاوت زردی فیزیولوژیک و پاتولوژیک: گاهی اوقات زردی نوزادان به علت بیماری‌ها یا مشکلات جدی‌تر (زردی پاتولوژیک) ایجاد می‌شود که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. در این موارد زردی ممکن است خیلی زود (ساعات اول تولد) یا دیرتر از معمول ظاهر شود و علائم شدیدتری داشته باشد. اهمیت حمایت والدین و آرامش خانواده: شرایط زردی می‌تواند برای والدین استرس‌زا باشد. ارائه اطلاعات دقیق و توصیه‌های کاربردی می‌تواند به والدین کمک کند آرامش خود را حفظ کنند و اقدامات درست را انجام دهند.
نکته‌ای درباره شیردهی مادر: برخی نوزادان که فقط با شیر مادر تغذیه می‌شوند ممکن است دچار زردی شیردهی شوند که به علت ترکیب خاص شیر مادر است و معمولاً نیازی به قطع شیر مادر نیست، اما باید تحت نظر پزشک باشند. تغذیه مادر برای رفع زردی نوزاد نیز اهمیت دارد.
کلام آخر
مطمئن باشید که زردی نوزاد، هر چند ممکن است نگرانی‌هایی ایجاد کند، اما با مراقبت‌های به موقع و درست، معمولاً مشکلی جدی نخواهد بود. آرامش و پیگیری منظم، کلید سلامت و خوشحالی نوزاد شماست.
